نگاهی کوتاه به علل و پیامدهای اجتماعی فاجعه سیلهای اخیر ایران
نویسنده: معصومه کمال الدینی دکترای جامعه شناسی و پژوهشگر اجتماعی فجایع طبیعی
تحقیقات نشان می دهد به غیر از عوامل طبیعی، دخالت بی رویه انسان در محیط و بطور کلی، عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی در ارتباط با یکدیگر، نقش بسزایی در بسترسازی سیلاب تخریب کننده دارند که می توان اشاره کرد به « افزایش میزان جمعیت، تخریب جنگل ها و از بین بردن پوشش گیاهی، تغییر کاربری اراض، ناکافی بودن سازه های تاخیری سیل در سر شاخه های رودخانه ها، شهر سازی و توسعه شهرها در جلگه های سیلابی، عدم تعادل بین دام و ظرفیت مراتع» (مقیمی و حقی ۱۳۸۰)، دخالت در مسیل ها و دستکاری آبگذرها، اشغال مسیل ها و حریم نهایی رودخانه ها (معیری و انتظاری ۱۳۸۷).
به نظر لومان جامعه شناس آلمانی تبار و صاحب نظریه سیستم ها، ما همواره شاهد فجایع در تاریخ کشورها بوده ایم اما آنچه امرى جدید و نو می باشد، فجایعی است که ما انسانها با تصمیم هایمان به وجود آورده ایم «خطر» (danger) زیانى است که از خارج وارد مى شود و به شکل زیست – محیطى رخ مىدهد، درحالىکه «ریسک» (risk) زیانى است که سبب آن تصمیم هاى خود ما بوده است، لذا ریسک محصول عادى و ناگزیر تلاشهاى ما براى «مقید کردن زمان»، (to bind time) است (پل ۱۹۹۰).
عواملی وجود دارد که پیامد های اجتماعی ناشی از فجایع طبیعی مانند سیل را افزایش می دهد از جمله:
– عدم هشداردهی مناسب از سوی مسئولان به مردم منطقه و عدم مدیریت صحیح امدادرسانی در زمان سیل و نجات افراد در سیل گرفتار و افزایش احساس خشم و نارضایتی عمومی و کاهش اعتماد اجتماعی.
– دخالت سیاست در مدیریت بحران: در فجایع طبیعی ستاد مدیریت بحران باید نیازهای منطقه را بررسی و بر اساس نیازهای ضروری و زیستی مردم آسیب دیده، رفتارهای مدیریتی خود را تعریف کنند، نه اینکه بر اساس الگوهای مدیریتی و محافظه کاری سیاسی نیازهای مردم را کمتر یا بیشتر از واقعیت تعریف کنند، زبان سیاست با زبان نیازهای بازماندگان فاجعه متفاوت است، بطور مثال رفت و آمد بیهوده همه سیاستمداران به منطقه بدون انجام کار مفید یا راهبردی اجرایی حتی اگر با نیت خیرخواهانه انجام گردد، به دلیل عدم اطلاع ایشان از نوع ارتباطات و رفتارهای تخصصی در بحرانهای طبیعی احساس خشم مردم و نارضایتی آنها را بیش از پیش می کند.
– عوامل فرهنگی مانند سخنرانی افراد در مکانهای مذهبی یا آموزشی و ارتباط مخاطرات طبیعی با بلا و عذاب الهی و تقدیرگرایی.
– ارتباطات اضطراب زا در رسانه ها: لومان جامعه شناس آلمانی تبار معتقد است که جامعه از طریق ارتباطات، مىتواند خود را به خطر بیندازد. تهدیدهایى که متوجه جامعه مىشود از زیست – محیط یا فجایع زیست – محیطى ناشى نمىشود، بلکه از ارتباطات ارائه شده از زیست محیط ناشى مىشود که نظام اجتماعى خودش، آنها را ایجاد کرده است، و آنها را ارتباطات اضطرابزا (communications of anxiety) مىنامد، از همه بدتر، هنگامى که این ارتباطات وارد نظام سیاسى مىشود شتاب آنها فزونى مىگیرد، زیرا که به نظر لومان به «صحبتهاى غیرمسئولانه» میدان مىدهد، و مدیریت بحران به موضوع صحبتهاى پیش پاافتاده بدل می شود (پل ۱۳۷۹).
متن کامل این مقاله را از اینجا دریافت نمایید.
انتشاریافته در مجموعه رسانه های مددکاری اجتماعی ایرانیان
